Filosofi Batik

Tembung Batik saking tembung “amba” kang nduweni teges nulis lan titik. Tembung batik tumuju ing kain kang nduweni corak saka “malam” (lilin) kang diaplikasikake marang kain sehingga isa nyumbat wenter supaya ora isa nembus. Ing proses damele, batik tulis ngelambangake kesabaran, lan ngati-ngati sehingga saget nggambarake katenangan ingkang damel.

Batik nduweni nilai seni kang duwur lan sampun dados budaya Indonesia. Tradisi ing jawa ngutamakake meditasi lan mistik, kangge nggayuh kamuliaan lan niku diabdikake marang corak-corak batik tanpa nyampingake pengabdian marang raja-raja. Biasana batik isa digunanake kangge sarana komunikasi tradisional kang muat lambang utawa simbol budaya kasebut, sahingga saben batik nduweni arti lan maksut dewe-dewe.

Pola, motif lan werna batik konon nduweni arti simbolik. Niki disebabake jaman kae batik digunakake dadi ageman upacara, sahingga saget nggambarake suasana upacara kasebut lan nambah suasana magis. Ing ngandapipun wonten sedasa tuladha batik lan maksutipun:

1.       Kawung

Motif kawung nduweni arti kapinginan lan usaha sing niat bakal ngasilake hasil kang becik pada bae. Maksut lan tujuan batik kawung yaiku, supaya manungsa nduweni rasa nembah (syukur marang Gusti), ngajari kanggo sabar, alon-alon, teliti, tekun, lan ngelakokake panggawean kang becik. Ingkang berhak ngagem batik kawung yaiku, abdi dalem keraton kang kinasih, diagem nalika ritual lan acara kawinan.

2.      Parang

Batik parang, nduweni arti nasehat supaya ora gampang pasrah, silaturahmi kang ora bakal pedot, penghormatan lan cita-cita, kasetianan. Batik parang biasane digunakake Senapati kang arep perang, kang duweni kekarepan kangge menang.

3.      Sawat

Sawat nduweni makna nguncali utawa nyawat. Jaman semanten para dewa ngendalikake sekabehe jagad, salah sawijine yaiku Bathara Indra kang nduweni senjata bajra (kilat). Senjata mau digunakake nganggo cara disawatake. Senjata braja arupa ula kang nduweni taring lan swiwi utawa disebut mawalar. Yen disawatake ngo angkasa, senjata  iki bakal nyamber-nyamber lan ngetokake suara kang banter lan medeni. Senjata iki pada wae nandakake tekane udan. Bajra diwujudate ing salah sawining motif batik, yaiku batik sawat. Batik sawat khusus diagem kangge raja lan putra saking raja kasebut.

4.      Harjuno manah

Batik harjuno manah nduweni pengarepan, supaya wong kang nganggo kabeh kekarepane bakal kawujud. Ibarat panah kang bakal lurus ing tujuan manahe. Batik harjuno manah biasane digunakake ing upacara pisowan, utawa nemoni raja (ing kalangan keraton).

5.      Lung kangkung

Batik iki ora rupa batik keraton, nanging batik harian. Saka jenenge lung saka pulung kang artine rejeki, dadi sapa bae kang nganggo batik iki rejekine bakal lancar.

6.      Sekar jagad

Batik sekar jagad nduweni werna background pethak kang nduweni makna nyatukake donya. Saka jengenge kar ( basa belanda) nduweni arti peta, lan jagad (basa jawa) nduweni arti donya, sahingga sekar jagad dikarepake isa dadi penyatu ing donya. Biasane batik sekar jagad diagem tiyang sepuh temanten lan saget nandakake yen atine seneng.

7.      Sido mukti

Motif Batik Sido Mukti, nduweni arti kemakmuran. Kangge tiyang jawi, urip kang dikarepake saliyane budi luhur, tutur, lan kelakuan, pesti saka kemakmuran utawi mukti. Mukti utawi kemakmuran ora bakal bisa dijipuk tanpa usaha lan kerja. Kabeh wong kudu isa ngendalikake hawa nafsu, ngurangi kasenengan nggunjing tanggane, nglakokake kebecikan tanpa ngerugikake wong liya lan liya-liyane nganti mukti lahir batin. Saka kapinginan mau dikarepake yen sapa bae kang ngagem Batik Sido Mukti bakal iso makmur.

8.     Slobog

Batik Slobog,  biasane diagem wekdal upacara kesriphan lan upacara pengukuhan pejabat pemerintah. Batik kang latare werna ireng iki nduweni makna lan pengarepan yen roh wong sing sampun seda bakal gampang lan lancar ing mlampahe marang Gusti, lan kangge keluarga ingkang ditinggalke uga diparingi kesabaran lan saget nrima musibah niku. Liyani niku uga nggadahi arti liya, yaiku ngelambangake pengarepan supaya diparingi panunjuk lan kelancaran kangge ngelakokake tugas-tugas lan tanggung jawab kang diemban.

9.      Semen mentul

Batik  semen menthul, ora salah sijine batik keraton. Nanging, batik petani utawa batik harian. Batik niki nduweni maksut yen ora nduweni kekarepan utawa tujuan, utawa angger ngelakokake apa kang dilakokake.

10.  Truntum

Motif niki diciptakaken dening Kanjeng Ratu Kencana (Permaisuri Sunan Paku Buwana III). Makna batik niki yaiku tresno kang tukul malih. Kanjeng Ratu Kencana ndamel motif niki kangge simbol terno ingkang tulus tanpa syarat, abadi, lan nambah sui nambah tumaruntum. Sangking makna niku wau, kain motif niki biasane diagem kalian tiang sepuhe pengantin. Kain niki nduweni pengarepan supaya tresna kang tumaruntum wau saget bebarengan kalian penganten wau. Kadang batik niki nggadahi maksut yen kewajiban tiyang sepuh pengantin wau kangge nuntun kalian penganten ingkang mlebet ing panguripan panggesangan enggal.

Ingkang sampun semonten mawon kulo ngaturi informasi mugi-mugi saget maringi ilmu kangge kita sedaya. Kula nyuwun pangapunten bilih wonten tembung-tembung kang klentu, lan bilih wonten saking panjenengan badhe maringi masukan kulo nrima bianget. Maturnuwun kulo aturaken kangge wekdal panjenengan kang sampun maos artikel niki.